درس دوم : ادبیّات حماسی : رستم و اشکبوس : فردوسی

            بیاموزیم 2 : واج آرایی 

درس دوم

ادبیّات حماسی

حماسه در لغت به معنای دلاوری و شجاعت است و در اصطلاح شعری است داستانی ، روایی با زمینه ی قهرمانی و رنگ قومی و ملّی که در آن حوادثی بیرون از حدود عادت جریان دارد ؛ حماسه داستان واقعی به اضافه خواسته ها و تمایلات  و آرزوهای نیاکان ما در طول تاریخ است ، خواب و رؤیای تحقق ناپذیرآن ها .

انواع منظومه های حماسی در ادبیّات ملل : 1- حماسه ی طبیعی ، 2- حماسه ی مصنوعی

فرق حماسه‌ی طبیعی و مصنوعی :

در حماسه‌ی طبیعی اعمال خارق‌العاده زیاد است امّا در حماسه ی مصنوع رنگ می‌بازد .

حماسه‌های طبیعی تاریخ تدوین مشخّصی ندارند و بر آورده از آرمان یک قوم هستند .

در حماسه‌ی طبیعی پردازنده ی آن معلوم نیست ، نا خودآگاه جمعی یک ملّت است که به صورت شفاهی از یک فرهنگ از نسلی به نسل دیگر به وجود آمده در حالی که حماسه ی مصنوعی پدید آورنده‌اش معلوم است .

ویژگی حماسه :

داستانی

قهرمانی

ملّی

خرق عادت

 

رستم  و  اشکبوس

دلبری کجا نام او اشکبوس                            همی بر خروشید بر سان کوس

 کجا : که

بر خروشید : فریاد کشید                   

کوس : طبل بزرگ     

اشکبوس : مشبّه          

برسان : مثل    ، مانند ، ادات تشبیه

کوس : مشبّهٌ به

وجه شبه : برخروشیدن

معنی : پهلوانی که نام او اشکبوس بود مثل طبل خروشید و فریاد زد .

بیامد که جوید ز ایران نبرد                         سر هم نبرد اندر آرد به گرد

نبرد : حریف            

گرد : خاک               

ایران : مجازاً لشکر ایران

سر هم نبرد به گرد آوردن : کنایه از شکست دادن ، معادل پوزه ی کسی را به خاک مالیدن

معنی : آمد که از بین لشکریان ایران حریفی پیدا کند و با حریف خود بجنگد و او را شکست دهد .

بشد تیز رهّام با خود و گبر                          همی گرد رزم اندر آور به ابر

بشد : رفت               

تیز : تند                  

خود : گلاه جنگ

گبر : زره ، خفتان ، جوشن                         

رزم : جنگ

مصراع دوم بیت اغراق دارد             

ابر و گبر : جناس ناقص اختلافی

خود ، گبر ، رزم : مراعات نظیر

معنی : رهّام با کلاه خود و لباس جنگ ( مسلّح ) خیلی سریع به میدان جنگ آمده بود و سرعت او سبب شده بود که گرد و خاک به آسمان رود .

برآویخت رهّام با اشکبوس                     برآمد ز هر دو سپه بوق و کوس

برآویخت : جنگ کرد ، گلاویز شد                

بوق و کوس برای ایجاد هیجان به صدا درآمد

معنی : رهّام با اشکبوس گلاویز شد و هر دو سپاه برای ایجاد هیجان در جنگ ، بوق و کوس نواختند .

به گرز گران دست برد اشکبوس                    زمین آهنین شد سپهر آبنوس

گرز : وسیله‌ای جنگی            

گران : سنگین           

آبنوس : درختی است مخصوص نواحی معتدل ( هند و ماداگاسکار و جزیره ی موریس ) که چوب آن سنگین و سخت و گرانبها است .

زمین و سپهر : تضاد و تناسب یا مراعات نظیر

سپهر آبنوس : کنایه از بلندشدن گرد و خاک

اغراق در بیان عظمت گرز اشکبوس است .

معنی : اشکبوس با گرز محکم و سنگین خود جنگ را آغاز کرد ، زمین برای تحمّل ضربه‌های گرز او مثل آهن شد و آسمان پر از گرد و غبار شد .

برآهیخت رهّام گرز گران                  غمی شد ز پیکار دست سران

برآهیخت : بلند کرد ، برداشت           

گران : سنگین           

غمی شد : خسته شد

سران : استعاره از سرداران و فرماندهان

سران ، گران : جناس ناقص اختلافی

پیکار : جنگ

معنی : رهّام گرز سنگینش را برداشت ، دست دو پهلوان از جنگ با گرز خسته شد .   

چو رهّام گشت از کشانی ستوه            بپیچید زد روی و شد سوی کوه

ستوه : درمانده ، خسته ، ملول            

بپیچید زو روی : کنایه از صرف نظر کردن ، فرار کردن ، خودداری کردن [ از جنگ ]

معنی : وقتی که رهّام از دست اشکبوس خسته شد از جنگ کردن صرف نظر کرد و به سمت کوه رفت.

ز قلب سپه اندر آشفت توس                      بزد اسب کاید بر اشکبوس

قلب : مرکز              

برای قلب سپه دو حرف اضافه آمده که ویژگی سبک خراسانی می‌باشد .

معنی : توس فرمانده سپاه از مرکز سپاه عصبانی شد و اسبش را هِی کرد که به سمت اشکبوس بیاید .

تهمتن برآشفت و با توس گفت                   که رهّام را جام باده ست جفت

تهمتن : لقب رستم ( به معنای درشت اندام و قوی هیکل )        

جفت بودن : کنایه از قرین و همنشین بودن

رهّام را جام باده ست جفت : تشخیص دارد یار و هم نشین بودن را به جام باده نسبت داده است .

معنی : رستم عصبانی شد و به توس گفت که رهّام اهل بزم و شرابخواری است و اهل جنگیدن نیست .

تو قلب سپه را به آیین بدار                         من اکنون پیاده کنم کارزار

قلب : مرکز سپاه                            

کارزار : جنگ

معنی : تو مرکز سپاه را طبق شیوه‌ی گذشته نگه دار، من الان پیاده به جنگ می‌روم .

کمان به زه را به بازو فکند                                به بند کمر بر ، بزد تیر چند

کمان به زه : کنایه از آماده بودن کمان

زه : رشته ی باریک تابیده از روده گوسفند ، ابریشم یا فلز

برای بند کمر دو حرف اضافه آورده : ویژگی سبک خراسانی

معنی : رستم کمان آماده به تیراندازی‌اش را به بازو افکند و به کمربندش هم چند تیر زد .

خروشید کای مرد رزم آزمای                        هماوردت آمد مشو باز جای

خروشید : فریاد زد                         

رزم آزمای : جنگ جو

« ت » در کلمه هماوردت : مضافٌ الیه         

مشو باز جای : فرار نکن

معنی : فریاد زد که ای مرد جنگجو حریف تو آمد ، از میدان فرار مکن .

کشانی بخندید و خیره بماند                 عنان را گران کرد و او را بخواند

خیره : متعجّب           

عنان را گران کردن کنایه از نگه داشتن اسب

بخواند : صدا کرد         &nbs

نظرات شما عزیزان: